Wat zijn de lichamelijke effecten van stress?
Wanneer ons lichaam met acute stressoren (lees: gebeurtenissen van buiten af) wordt geconfronteerd, blijkt het te zijn toegerust met een verbazingwekkend vermogen om de problemen effectief op te lossen. De fight-or-flightreactie wordt door het autonome zenuwstelsel opgewekt en bestaat onder meer uit onmiddellijke veranderingen zoals een versnelling van de hartslag en de ademhaling, een verhoging van de bloeddruk, een toename van het transpireren en verwijding van de pupillen. een uitgebreidere verklaring van onze reactie op stress wordt geboden door het GAS-model van Hans Selye. Dit is een systeem van 3 fasen:
- Alarmfase
- weerstandfase
- uitputtingsfase; wanneer de stressbeleving op de stressor chronisch van aard is.
In de laatste fase raken de hulpmiddelen waarmee we acute stressoren zo effectief konden bestrijden, uitgeput; dit leidt tot talloze lichamelijke en emotionele symptomen en worden we kwetsbaarder voor ziekten.
Op het terrein van de psychoneuro-immunologie word de relatie tussen stress en ziekte bestudeerd. Er is bij onderzoek aan het licht gekomen dat het centrale zenuwstelsel en het afweerstelsel voortdurend met elkaar in contact blijven in reactie op stress. Cytokinen zijn eiwitten die infecties bestrijden, maar die bij langdurige stress gevoelens van lusteloosheid en depressie veroorzaken. Natural killer cells, die ook door het afweerstelsel worden afgegeven om infecties te bestrijden, sterven ook bij chronische stress in groten getal af; dit leidt ertoe dat het afweerstelsel minder goed werkt, waardoor het risico voor de gezondheid toeneemt. Het lichaam is goed toegerust om acute stress te bestrijden, maar minder geschikt om met moderne, chronische stressoren om te gaan.
Hoe meer we horen over het verband tussen stress en ziekte, hoe meer we ons misschien gaan afvragen of ons stressniveau een risicofactor voor ons vormt. In welke mate zijn grote veranderingen in het leven van invloed op onze kwetsbaarheid voor ziekte? Probeer de onderstaande test (SRRS) eens voor jezelf te doen. Als je hoog gescoord hebt betekent dat dan dat je een groter risico op ziekte loopt? Uit wereldwijd onderzoek bleek dat er steeds een correlatie (verband) was tussen de SRRS en lichamelijke en gedragsmatige symptomen.
Neem rustig de tijd… en lees vooral daarna verder!
De Social Readjustment Rating Scale (SRRS) m.b.t. afgelopen jaar
| Life Change Units | Jouw score | Life Change Units | Jouw score | ||
| Dood van partner | 100 | Zoon of dochter verlaat huis | 29 | ||
| Echtscheiding | 73 | Problemen met schoonouders | 29 | ||
| Scheiding van tafel en bed | 65 | Uitzonderlijke persoonlijke prestatie | 28 | ||
| Gevangenisstraf | 63 | Partner begint of stopt met werken | 26 | ||
| Dood van naaste verwant | 63 | Begin of einde van schoolcarrière | 26 | ||
| Verwonding of ziekte | 53 | Verandering in levensomstandigheden | 25 | ||
| Huwelijk | 50 | Aanpassing van persoonlijke gewoonten | 24 | ||
| Ontslag | 47 | Problemen met leidinggevende | 23 | ||
| Herstel relatie | 45 | Verandering in werktijden of arbeidsvoorwaarden | 20 | ||
| Pensionering | 45 | Verhuizing | 20 | ||
| Verandering gezondheid familielid | 44 | Verandering van school | 20 | ||
| Zwangerschap | 40 | Verandering in vrijetijdsbesteding | 19 | ||
| Problemen met seks | 39 | Verandering in kerkelijke activiteiten | 19 | ||
| Nieuw familielid | 39 | Verandering in sociale activiteiten | 18 | ||
| Verandering van werkplek | 39 | Hypotheek of lening < 300.000 euro | 17 | ||
| Verandering in financiële situatie | 38 | Verandering in slaapgewoonten | 16 | ||
| Dood van goede vriend | 37 | Verandering in aantal contacten met familie | 15 | ||
| Verandering van baan of functie | 36 | Verandering in eetgewoonten | 15 | ||
| Meer of minder ruzies met partner | 35 | Vakantie | 13 | ||
| Hypotheek > 300.000 | 31 | Kerstmis | 13 | ||
| Beëindiging hypotheek of lening | 30 | Kleine wetsovertredingen | 11 | ||
| Verandering in verantwoordelijkheden op het werk | 29 |
Jouw totaal:
Hoe moet je je score nu interpreteren? Zorgvuldig. Een totaal van 150 of minder is goed. Waarschijnlijk ervaar je weinig stress in je leven en daarom is het risico op een stress gerelateerde ziekte gering. Maar voor mensen met een scores tussen de 150 en 200 vonden Holmes en Masuda (1974) een kans van 50 procent op problemen: de helft van de mensen die in dit gebied scoorden kregen in de daaropvolgende maanden een ernstige lichamelijke of psychische ziekte. Van de mens die meer dan 300 punten scoorden, werd ongeveer 70 procent ziek.
Als je kritisch bent dan denk je misschien: Ik heb een fantastisch huwelijk en het levert 50 punten op? Zou het zo eenvoudig zijn met deze test als hulpmiddel om een voorspelling te doen? Als mijn persoonlijkheid zich van nature overal zorgen over maakt? Wat als ik al een ziekte of gebrek heb (aangeboren of gekregen) door een ongeval en daarvan stress onderga gaat de voorspelling van de SRRS dan op? Kan ziekte soms de oorzaak zijn van levensveranderingen. Ben je vaker ziek dan krijg je bijvoorbeeld vaker problemen op het werk en in relaties. Antwoorden op deze vragen zijn zelden eenvoudig: mensen zijn complex en dat geldt ook voor verklaringen van onze gedachten, gevoelens en gedragingen.
De conclusie dat stressvolle gebeurtenissen tot ziekte leiden, is misleidend. Er blijkt alleen dat er een relatie bestaat tussen bepaalde veranderingen in het leven en de gezondheid: uit onderzoek blijkt niet dat levensverandering de oorzaak zijn van ziekte.
Er zijn nogal wat andere invalshoeken (perspectieven) om toe te passen:
- Biologische perspectief: Bepaalde aandoeningen kunnen door erfelijke aanleg worden verhoogd, denk aan hartaandoeningen, diabetes, overgewicht en vele vormen van kanker. Bovendien wordt de kans optimistisch, weerbaar of veerkrachtig te zijn, bij sommigen door erffactoren vergroot; op soortgelijke wijze hebben anderen weer een groter risico voor vijandigheid en andere negatieve emoties.
- Het gedragsmatige perspectief; is van invloed op stress en ziekte door de gewoonten die we aanleren tijdens de jeugd, in situaties van aangeleerde hulpeloosheid en door de strategieën voor manieren van omgaan met gebeurtenissen (coping) door onze ouders en bij anderen in onze omgeving. Op soortgelijke wijze worden sociale normen die van invloed zijn op de aangeleerde gewoonten en strategieën door de socioculturele context, de cultuur waarin we leven, gecreëerd. Op dit moment krijgen we in de westerse cultuur tegenstrijdige signalen over de gezondheid. Denk aan de reclame van hamburgerketens die ons overhalen tot het eten van junkfood in plaats van sporten en een gezonde maaltijd te bereiden. Je merkt nu zeker wel een tegenbeweging en bewustwording van gezond leven mede door de sociale media.
- Vanuit het kennisvermogen (cognitieve) perspectief kunnen we inzien waarom individuele gewoonten en perspectieven op het gebied van de gezondheid binnen een bepaalde cultuur variëren. Wanneer iemand met gevoel van controle te kunnen uitoefenen over zijn handelen (interne locus of control) een gezond leven nastreeft, zal hij bijvoorbeeld vaker aandacht besteden aan voeding en lichaamsbeweging dan iemand met het gevoel geen controle te hebben over de dingen die je overkomen (externe locus of control). Ook is de kans groter dat een optimist of een erg weerbaar iemand bepaalde levensgebeurtenissen als een kans beleeft in plaats van een bedreiging. In het algemeen is de kans dat iemand ziek wordt, mogelijk sterker gerelateerd aan zijn interpretatie van en zijn reactie op veranderingen in het leven dan op de verandering zelf.
- Door het ontwikkelingsperspectief worden ook bepaalde aspecten van stress en gezondheid belicht. Jong volwassenen maken veel veranderingen door in hun leven en krijgen meestal een hoge score. Het is echter niet duidelijk of ze een groter risico voor ziekte hebben. Jong zijn biedt mogelijk enige bescherming. Ook geldt dat we tijdens de late volwassenheid vatbaarder worden voor ziekten, doordat ons lichaam veroudert en onze cellen minder effectief kunnen herstellen. Het is echter mogelijk dat oudere volwassenen hun lichamelijke kwetsbaarheid kunnen compenseren met een beter systeem van stress verminderende factoren en strategieën om met stress om te gaan.
- Met het perspectief vanuit de gehele persoon kunnen veel persoonlijkheidskenmerken worden verklaard die invloed hebben op de kwetsbaarheid voor stress. Locus of control, optimisme, weerbaarheid, veerkracht en gedragstype A (gedragspatroon dat wordt gekenmerkt door een intense, agressieve, competitieve of perfectionistische reactie op het leven), horen bij de persoonlijkheidspsychologie en kunnen bijdrage aan iemands reactie op stressoren. Kenmerken zoals openstaan voor ervaringen en consciëntieus zijn, zijn waarschijnlijk ook van invloed op de mate waarin mensen bereid zijn te experimenteren met nieuwe strategieën voor coping of met nieuwe levensgewoonten; ook de kans dat deze veranderingen, als ze eenmaal worden aangebracht, worden gehandhaafd, wordt door deze factoren vergroot.
Zo eenvoudig is het dus niet, er zijn veel factoren van invloed. Een hoge score betekent niet dat het zeker is dat je ziek wordt en evenmin vormt een lage score een garantie voor gezondheid. De SRRS is slechts een hulpmiddel om stressfactoren op te sporen en geen absolute waarheid.
Het goede nieuws is dat je weerbaarheid en manieren van omgaan met stress wel kan leren. Natuurlijk zijn sommige persoonlijkheidstrekken moeilijk te veranderen….de vraag is of je dat wilt, of je ervoor openstaat. Om hulp vragen is ook al een vorm van verandering. Vaak zit het antwoord al in je hoofd, je weet wel wat goed voor je is. O2 4you wil graag met jou op pad, stap voor stap in de goede richting!
Deze tekst bevat o.a. inhoud van het boek “Psychologie Een Inleiding”.
6e editie Zimbardo e.a.” en andere websites. Voor inzage verwijst O2 4you naar de bronvermeldingen. Het is niet toegestaan teksten zonder toestemming te kopiëren.
Maart 2015
